🌱 गिलकीवर प्रमुख रोग आणि त्यांचे नियंत्रण (Sponge Gourd - रोग व्यवस्थापन)

📚 संदर्भ:

“Integrated Disease Management in Cucurbitaceous Crops” – Indian Phytopathological Society, ICAR-IARI, New Delhi

(Authors: P. K. Pandey, R. K. Singh et al., 2022)

🦠 १. पांढरी फुपुंदी (Powdery Mildew – पांढऱ्या बुरशीचा रोग)

लक्षणे:

• पानांच्या वरच्या बाजूला पांढरट पावडरसारखा थर.
• जुनी पाने पिवळी पडून सुकतात.
• झाडाची वाढ थांबते, फळधारणेवर परिणाम होतो.

अनुकूल परिस्थिती:

• कोरडे, उष्ण हवामान आणि थंड रात्री.
• हवेत गती नसणे.

नियंत्रण:

• शक्य असल्यास रोगप्रतिरोधक वाण निवडा.
• सल्फर ८०% WP (२ ग्रॅम प्रति लिटर) किंवा हेक्साकोनाझोल ५% EC (१ मि.ली./लिटर) फवारणी करा.
• झाडांमध्ये योग्य अंतर ठेवा जेणेकरून हवेचा वावर होईल.
• बाधित पाने तोडून नष्ट करा.

🌫️ २. डाऊनी मिल्ड्यू (Downy Mildew – खालच्या बाजूची बुरशी)

लक्षणे:

• पानांच्या वरच्या बाजूला पिवळसर ठिपके.
• खालच्या बाजूस जांभळसर-करड्या रंगाचा बुरशीसदृश थर.
• गंभीर अवस्थेत संपूर्ण पाने सुकतात.

अनुकूल परिस्थिती:

• दमट आणि थंड हवामान.
• पाण्याची अतीशयता किंवा छतावरील सिंचन.

नियंत्रण:

• मेटालेक्सिल + मॅन्कोझेब (२ ग्रॅम/लिटर) फवारणी करा.
• छतावरील पाण्याच्या फवारण्या टाळा, मुळाशी पाणी द्या.
• चांगली निचरा व्यवस्था ठेवा.
• रोगग्रस्त पाने जाळून टाका.

🌑 ३. अँथ्रॅक्नोज (Anthracnose – काळे डाग पडण्याचा रोग)

लक्षणे:

• पानांवर, खोडावर आणि फळांवर गोलसर, काळपट-तपकिरी, खोल डाग.
• डाग एकमेकांत मिसळून संपूर्ण भाग खराब होतो.
• फळांवर सड लागतो.

अनुकूल परिस्थिती:

• जास्त आर्द्रता आणि पावसाळी हवामान.

नियंत्रण:

• कार्बेन्डाझिम ५०% WP (१ ग्रॅम/लिटर) किंवा क्लोरोथालोनिल ७५% WP (२ ग्रॅम/लिटर) फवारणी करा.
• रोगमुक्त आणि प्रमाणित बियाणे वापरा.
• भोपळवर्गीय फसलेशिवाय पिकांची फेरपालट करा.
• झाडांना इजा होणार नाही याची काळजी घ्या.

🧬 ४. विषाणूजन्य रोग (Viral Diseases – मोझेक, पिवळसरपणा, वाकडे पाने)

सामान्य विषाणू:

• काकडी मोझेक विषाणू (CMV)
• झुकीनी यलो मोझेक विषाणू (ZYMV)
• पपई रिंग स्पॉट विषाणू (PRSV)

लक्षणे:

• पानांवर पिवळसर, ठिपक्यांचे किंवा मोजेकसदृश डिझाईन.
• पाने वळतात व कुरूप होतात.
• झाड खुजते, फळे आकारहीन व बिघडलेली दिसतात.
• या विषाणूचा प्रसार प्रामुख्याने aphid आणि whitefly द्वारे होतो.

नियंत्रण:

• वाहक कीटक नियंत्रणासाठी:
• इमिडाक्लोप्रिड १७.८% SL (०.५ मि.ली./लिटर) किंवा
• थायमेथॉक्सम २५% WG (०.२५ ग्रॅम/लिटर) फवारणी.
• बाधित झाडे वेळीच उपटून नष्ट करा.
• परावर्तीत (reflective) मल्च वापरल्यास कीटक कमी होतात.
• विषाणूमुक्त आणि प्रमाणित बियाणे वापरा.

🛡️ सर्वसाधारण प्रतिबंधक उपाय:

• फेरपालट (Crop rotation) अवश्य करा.
• चांगली निचरा व्यवस्था असलेली माती वापरा.
• झाडांमध्ये अंतर ठेवा व हवामान लक्षात घेऊन फवारण्या करा.
• दर आठवड्याला सेंद्रिय निंबोळी अर्क (५%) फवारणी करा.

जर हवी असेल तर मी याचे पोस्टर, फेसबुकसाठी फोटो स्वरूपात मांडणी, किंवा PDF फाईल देखील तयार करू शकतो. सांग 😊