🌱 गिलकीवर प्रमुख रोग आणि त्यांचे नियंत्रण (Sponge Gourd - रोग व्यवस्थापन)

📚 संदर्भ:

“Integrated Disease Management in Cucurbitaceous Crops” – Indian Phytopathological Society, ICAR-IARI, New Delhi

(Authors: P. K. Pandey, R. K. Singh et al., 2022)

🦠 १. पांढरी फुपुंदी (Powdery Mildew – पांढऱ्या बुरशीचा रोग)

लक्षणे:

• पानांच्या वरच्या बाजूला पांढरट पावडरसारखा थर.
• जुनी पाने पिवळी पडून सुकतात.
• झाडाची वाढ थांबते, फळधारणेवर परिणाम होतो.

अनुकूल परिस्थिती:

• कोरडे, उष्ण हवामान आणि थंड रात्री.
• हवेत गती नसणे.

नियंत्रण:

• शक्य असल्यास रोगप्रतिरोधक वाण निवडा.
• सल्फर ८०% WP (२ ग्रॅम प्रति लिटर) किंवा हेक्साकोनाझोल ५% EC (१ मि.ली./लिटर) फवारणी करा.
• झाडांमध्ये योग्य अंतर ठेवा जेणेकरून हवेचा वावर होईल.
• बाधित पाने तोडून नष्ट करा.

🌫️ २. डाऊनी मिल्ड्यू (Downy Mildew – खालच्या बाजूची बुरशी)

लक्षणे:

• पानांच्या वरच्या बाजूला पिवळसर ठिपके.
• खालच्या बाजूस जांभळसर-करड्या रंगाचा बुरशीसदृश थर.
• गंभीर अवस्थेत संपूर्ण पाने सुकतात.

अनुकूल परिस्थिती:

• दमट आणि थंड हवामान.
• पाण्याची अतीशयता किंवा छतावरील सिंचन.

नियंत्रण:

• मेटालेक्सिल + मॅन्कोझेब (२ ग्रॅम/लिटर) फवारणी करा.
• छतावरील पाण्याच्या फवारण्या टाळा, मुळाशी पाणी द्या.
• चांगली निचरा व्यवस्था ठेवा.
• रोगग्रस्त पाने जाळून टाका.

🌑 ३. अँथ्रॅक्नोज (Anthracnose – काळे डाग पडण्याचा रोग)

लक्षणे:

• पानांवर, खोडावर आणि फळांवर गोलसर, काळपट-तपकिरी, खोल डाग.
• डाग एकमेकांत मिसळून संपूर्ण भाग खराब होतो.
• फळांवर सड लागतो.

अनुकूल परिस्थिती:

• जास्त आर्द्रता आणि पावसाळी हवामान.

नियंत्रण:

• कार्बेन्डाझिम ५०% WP (१ ग्रॅम/लिटर) किंवा क्लोरोथालोनिल ७५% WP (२ ग्रॅम/लिटर) फवारणी करा.
• रोगमुक्त आणि प्रमाणित बियाणे वापरा.
• भोपळवर्गीय फसलेशिवाय पिकांची फेरपालट करा.
• झाडांना इजा होणार नाही याची काळजी घ्या.

🧬 ४. विषाणूजन्य रोग (Viral Diseases – मोझेक, पिवळसरपणा, वाकडे पाने)

सामान्य विषाणू:

• काकडी मोझेक विषाणू (CMV)
• झुकीनी यलो मोझेक विषाणू (ZYMV)
• पपई रिंग स्पॉट विषाणू (PRSV)

लक्षणे:

• पानांवर पिवळसर, ठिपक्यांचे किंवा मोजेकसदृश डिझाईन.
• पाने वळतात व कुरूप होतात.
• झाड खुजते, फळे आकारहीन व बिघडलेली दिसतात.
• या विषाणूचा प्रसार प्रामुख्याने aphid आणि whitefly द्वारे होतो.

नियंत्रण:

• वाहक कीटक नियंत्रणासाठी:
• इमिडाक्लोप्रिड १७.८% SL (०.५ मि.ली./लिटर) किंवा
• थायमेथॉक्सम २५% WG (०.२५ ग्रॅम/लिटर) फवारणी.
• बाधित झाडे वेळीच उपटून नष्ट करा.
• परावर्तीत (reflective) मल्च वापरल्यास कीटक कमी होतात.
• विषाणूमुक्त आणि प्रमाणित बियाणे वापरा.

🛡️ सर्वसाधारण प्रतिबंधक उपाय:

• फेरपालट (Crop rotation) अवश्य करा.
• चांगली निचरा व्यवस्था असलेली माती वापरा.
• झाडांमध्ये अंतर ठेवा व हवामान लक्षात घेऊन फवारण्या करा.
• दर आठवड्याला सेंद्रिय निंबोळी अर्क (५%) फवारणी करा.

जर हवी असेल तर मी याचे पोस्टर, फेसबुकसाठी फोटो स्वरूपात मांडणी, किंवा PDF फाईल देखील तयार करू शकतो. सांग 😊

📢 ब्रेकिंग - भाजीपाला पिकांवर पांढरट बुरशीचा प्रकोप!

👉 झाडांवर पांढऱ्या पावडरसारखी थर दिसत आहे का?

👉 उत्पादनात घट, पाने वाळत आहेत?

तर हे "पांढरट बुरशी (Powdery Mildew)" रोग असू शकतो!

ताबडतोब उपाय करा, नाहीतर नुकसान होईल!

🌿 पांढरट बुरशी रोग (Powdery Mildew) – संपूर्ण माहिती

🔍 हा रोग काय आहे?

पांढरट बुरशी हा एक बुरशीजन्य रोग आहे, जो झाडांच्या पानांवर, खोडांवर व फुलांवर पांढऱ्या किंवा राखाडी रंगाची पावडर तयार करतो. ही बुरशी पानांवरून हळूहळू झाडाच्या सर्व भागांवर पसरते आणि झाडाची वाढ खुंटवते.

🧫 या रोगास कारणीभूत बुरशीचे प्रकार:

• Erysiphe cichoracearum

• Sphaerotheca fuliginea

• Leveillula taurica

हे बुरशीचे प्रकार हवेमार्फत किंवा झाडांच्या संपर्काने पसरतात.

🌱 कोणत्या पिकांवर रोग होतो?

टमाटर, काकडी, कोहळा, भेंडी, दुधी भोपळा, वांगी, मटार, फळी, मिरची अशा जवळपास सर्व भाजीपाला पिकांवर होतो.

🔎 रोगाची लक्षणे:

• पानांवर पांढऱ्या पावडरचा थर
• पाने पिवळी, वाळकी आणि वाकडी होतात
• झाडाची वाढ खुंटते, फळधारणा कमी
• उत्पादनात मोठी घट

🌦️ कधी जास्त होतो?

• उबदार व कोरडे हवामान (20–30°C)
• रात्री जास्त आर्द्रता
• दाट लागवड आणि कमी वारा

⚠️ किती नुकसान होऊ शकते?

• ५०–६०% पर्यंत उत्पादन घट
• फळांची गुणवत्ता कमी
• बाजारात कमी दर

🛡️ उपाययोजना:

✅ १. शेतातच उपाय (Cultural Control):

• रोगप्रतिरोधक वाण वापरा
• योग्य अंतरावर लागवड करा
• रोगट भाग ताबडतोब तोडा व नष्ट करा
• खतांचा समतोल वापर करा

🧪 २. जैविक उपाय (Biological):

• नीम तेल – ५ मि.ली. प्रति लिटर पाणी
• Trichoderma – मातीमध्ये मिसळा

🧴 ३. रासायनिक फवारणी (Chemical):

🧴 फंगीसाइड्स व त्यांचा वापर:

वेटेबल सल्फर (Wettable Sulphur)

👉 दर 2 ते 3 ग्रॅम प्रति लिटर पाणी

👉 रोगाच्या सुरुवातीला फवारणी करावी

हेक्साकोनाझोल (Hexaconazole)

👉 1 मि.ली. प्रति लिटर पाणी

👉 फवारणी दर 7 ते 10 दिवसांनी एकदा करावी

प्रोपिकोनाझोल (Propiconazole)

👉 1 मि.ली. प्रति लिटर पाणी

👉 इतर फंगीसाइड्ससोबत रोटेशनमध्ये (आळीपाळीने) वापर करावा

टेबुकोनाझोल किंवा मायकोब्युटानिल (Tebuconazole / Myclobutanil)

👉 1 मि.ली. प्रति लिटर पाणी

👉 वेळोवेळी फवारणीचे औषध बदलून वापरा

फवारणी सकाळी किंवा संध्याकाळी करा. पानांच्या दोन्ही बाजूंवर औषध लागले पाहिजे.

📅 फवारणी कधी करायची?

• पहिली लक्षणं दिसताच ताबडतोब
• नंतर दर ७-१० दिवसांनी फवारणी
• सतत रोग होणाऱ्या शेतात पूर्वतयारी म्हणून फवारणी

📚 स्थानिक नावे:

• मराठी: पांढरट बुरशी
• हिंदी: सफेद फफूंदी
• इंग्रजी: Powdery Mildew

🌿 अर्ली ब्लाइट म्हणजे काय?

अर्ली ब्लाइट (Early Blight), ज्याला मराठीत सुरुवातीचा बुरशीजन्य डागांचा आजार असे म्हणतात, हा एक बुरशीमुळे होणारा आजार आहे. ही बुरशीचं नाव आहे "Alternaria solani" (उच्चार: अल्टर्नेरिया सोलानी). हा आजार प्रामुख्याने टोमॅटो आणि बटाटा या पिकांमध्ये होतो. यामध्ये पानं, देठ, खोड आणि फळांवर वेगवेगळे डाग पडतात. योग्य वेळी उपाय न केल्यास संपूर्ण पीकच नष्ट होण्याची शक्यता असते.

🕒 अर्ली ब्लाइट कधी आणि का होतो?

अर्ली ब्लाइट सहसा फेब्रुवारी ते मे या काळात, म्हणजेच हिवाळ्यानंतर उन्हाळा सुरू होतो तेव्हा किंवा दमट हवामानात जास्त दिसतो. सकाळी थोडं थंड आणि दुपारी गरम असं हवामान असल्यास ही बुरशी झपाट्याने वाढते. हा आजार रोगट झाडांचे अवशेष, खराब बी, रोगट फळं, खते, पाणी, वारे किंवा शेतात फिरणारे लोक यांच्यामुळे पसरतो.

👀 अर्ली ब्लाइटची लक्षणं कशी ओळखावीत?

या आजाराची लक्षणं ओळखण्यासाठी झाडं नीट पाहणं आवश्यक असतं. पानांवर लहान गोलसर तपकिरी/काळसर डाग दिसतात, डागांच्या केंद्रात गडद वर्तुळ असतं आणि भोवती फिकट झाक असते. डाग वाढले की पानं गळून पडतात. जुनी पानं आधी सडतात आणि मग वरच्या पानांवरही असर होतो. खोड आणि देठांवर काळसर पट्टे दिसतात, ज्यामुळे लहान रोपं सडून मरतात. फळांवर काळसर चकत्या येतात आणि त्या सडतात, ज्यामुळे फळं विक्रीसाठी अयोग्य ठरतात. बटाट्याच्या कंदांवर डाग पडून आतून सडू लागतात आणि साठवणीसाठी खराब होतात.

📉 अर्ली ब्लाइटमुळे होणारे नुकसान

अर्ली ब्लाइटमुळे पीकाचे 50 ते 80 टक्के नुकसान होऊ शकते. झाडं नीट वाढत नाहीत, फळं सडतात आणि उत्पन्न खूपच कमी होतं. व्यापारी मूल्य घटतं आणि साठवणीवेळीही फळं सडतात.

🛡️ अर्ली ब्लाइटपासून बचावासाठी उपाय

हा आजार टाळण्यासाठी काही महत्त्वाचे उपाय करावे लागतात. रोगमुक्त बियाणं वापरावं, झाडांमध्ये योग्य अंतर ठेवावं, चांगल्या निचऱ्याची जमीन निवडावी, दरवर्षी टोमॅटो किंवा बटाटा न लावता पिकांची फेरपालट करावी. बियाणं लावण्याआधी Trichoderma किंवा Carbendazim मध्ये भिजवणं उपयोगी ठरतं. शेतात रोगग्रस्त झाडं काढून बाहेर टाकावीत, स्वच्छ पाणी वापरावं आणि सकाळी किंवा दुपारीच फवारणी करावी.

🧪 फवारणी आणि औषधोपचार

पीक पाहणं दररोज करावं. डाग दिसताच त्वरित फवारणी करावी आणि सतत एकाच बुरशीनाशकाचा वापर न करता ते बदलत राहावं. आजार झाल्यास मॅन्कोझेब, क्लोरोथॅलोनील, Carbendazim + Mancozeb, किंवा Azoxystrobin ही रासायनिक औषधं वापरता येतात. याशिवाय दूध स्प्रे, लसूण-मिरची रस, निम अर्क हे सेंद्रिय उपायही फायदेशीर ठरतात.

⚠️ फवारणी करताना काळजी

फवारणी करताना हातमोजे, मास्क, चष्मा वापरणं, वाऱ्याच्या दिशेने फवारणी न करणं आणि फवारणीनंतर काही तास शेतात न जाणं हे नियम पाळणं आवश्यक आहे. औषधं योग्य प्रमाणात आणि काळजीपूर्वक वापरणं गरजेचं आहे.

✅ शेवटी – अर्ली ब्लाइट नियंत्रणात ठेवण्यासाठी महत्त्वाचं

सर्वात महत्त्वाचं म्हणजे, अर्ली ब्लाइट खूप वेगाने पसरतो, त्यामुळे दररोज झाडं तपासणं आणि लक्षणं दिसताच त्वरित उपाय करणं अत्यावश्यक आहे. वेळेवर योग्य उपाय केल्यास उत्पन्न वाचवता येऊ शकतं.

कृपया अधिक मदतीसाठी खाली दिलेला फॉर्म भरून आमच्याशी संपर्क साधा आणि खाली दिलेल्या सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म्सवर आम्हाला फॉलो करा.